Δωσίλογοι: Ποιοι θησαύρισαν στην Κατοχή συνεργαζόμενοι με τους κατακτητές (β’ μέρος)

Συνεχίζουμε σήμερα την αναφορά μας στους δωσίλογους της Κατοχής, με το Β’ μέρος. Το Α’ μέρος είχε εξαιρετικά μεγάλη απήχηση και πάνω από 300 σχόλια. Όσο για τα ονόματα των «δωσιλόγων», πρόκειται για ένα πολύ ευαίσθητο θέμα. Και ο Μ. Χαραλαμπίδης και ο Δ. Κουσουρής, το σπάνιο βιβλίο του οποίου «Δίκες των δοσίλογων» βρήκαμε μέσα στις μέρες που μεσολάβησαν από το προηγούμενο άρθρο αρκούνται συχνά σε αρχικά.

...

Λαθροϋλοτομία: μια επικερδής ενασχόληση, επί Κατοχής

Σύμφωνα με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη, ιδιαίτερα επικερδής επιχείρηση (και μάλλον άγνωστη σε πολλούς…) ήταν η προμήθεια τεράστιων ποσοτήτων ξυλείας, αποτέλεσμα παράνομης υλοτομίας ως επί το πλείστον. Η ξυλεία, ήταν απαραίτητη στις κατοχικές δυνάμεις για οχυρωματικά έργα, στρατιωτικά καταλύματα, ναυπήγηση πλοίων και καύσιμη ύλη. Οι Γερμανοί χορηγούσαν απευθείας, χωρίς διαγωνισμό, άδειες για υλοτομία σε Έλληνες εργολάβους – προμηθευτές τους. Μεταπολεμικά έγιναν τουλάχιστον 30 δίκες για παράνομη υλοτομία στα Ειδικά Δικαστήρια Δωσιλόγων. Όπως γράφει ο Απόστολος Δοξιάδης, στο βιβλίο του «Αι θυσίαι της Ελλάδος στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο», Αθήνα 1946, το 75% των δασών της Αττικής εξαφανίστηκε από την παράνομη υλοτομία στα χρόνια της Κατοχής. Σε μία από τις δίκες, ο δασάρχης Γεώργιος Τριανταφυλλίδης αναφέρθηκε στην προσπάθεια υπάλληλων του Υπουργείου Γεωργίας να αποτρέψουν την καταστροφή δάσους στο Πικέρμι, από τον έμπορο Αλκιβιάδη Κορωναίο, ο οποίος τροφοδοτούσε το γερμανικό ναυτικό με ναυπηγήσιμη ξυλεία. Ο Κορωναίος απείλησε τον ενσυνείδητο δασάρχη, ότι θα τον καταγγείλει στους Γερμανούς για σαμποτάζ. Όπως είπε ο δασάρχης, η ομάδα αυτή «υλοτόμησε ξυλείαν ναυπηγήσιμον και μεταλλευτικήν περί τα 3.000 κυβικά μέτρα και 1.000.000 καυσόξυλα». Δεν ήταν όμως μόνο το Πικέρμι η τοποθεσία όπου «δρούσε» η συγκεκριμένη ομάδα: Νέα Ερυθραία, Ιερά Μονή Πεντέλης, Σταμάτα, Σπάτα, Μπογιάτι (Άγιος Στέφανος), Καλέντζι, Μαραθώνας, Βούλα, Βουλιαγμένη, Γλυφάδα, Καβούρι, Βάρκιζα κ.ά. ήταν μερικές ακόμα περιοχές. Στο δικαστήριο παρουσιάστηκαν οι τρεις από τους επτά κατηγορούμενους. Αλλά δύο, είχαν σκοτωθεί στα Δεκεμβριανά. Οι δύο από τους παρόντες κατηγορούμενους αθωώθηκαν και ο τρίτος καταδικάστηκε σε τετραετή φυλάκιση. Ένας απ’ τους κατηγορούμενους, ο Χαράλαμπος Πεζάς, βιομήχανος, όντας υπόδικος, βρέθηκε στα Δεκεμβριανά να πολεμά μαζί με χωροφύλακες κατά του ΕΛΑΣ υπερασπιζόμενος το κτίριο της Γενικής Ασφάλειας, επί της οδού Στουρνάρη. Τραυματίστηκε στη μάχη και υπέκυψε στα τραύματά του στις 19 Ιανουαρίου 1945 στον Ερυθρό Σταυρό. Ένας ακόμα κατηγορούμενος, ο έμπορος Γρηγόριος Μπαλτάς σκοτώθηκε στο Περιστέρι κατά τα Δεκεμβριανά.

Ο προμηθευτής τροφίμων με τα 18 ακίνητα!

Μια άλλη ετερογενής επιχειρηματικά ομάδα, αποτελούμενη από έναν πστοποιό, δύο εμπόρους έναν χημικό, έναν δημόσιο υπάλληλο και έναν παραγγελιοδόχο, δικάστηκε μεταπολεμικά για οικονομική συνεργασία με τους Γερμανούς. Ο ποτοποιός Παναγιώτης Λαζαρίδης αντιλαμβανόμενος τις μεγάλες ανάγκες του στρατού των Ναζί που πολεμούσε κάτω από αντίξοες συνθήκες στην αφρικάνικη έρημο ανέλαβε να εφοδιάζει τα στρατεύματα αυτά με μεταλλικό νερό και σόδα που έφταναν στα στρατεύματα του Ρόμελ στη Β. Αφρική μέσω Λιβύης. Σύντομα, η συνεργασία με τους Γερμανούς επεκτάθηκε και σε άλλα προϊόντα: μαργαρίνη, σαπούνι και λίπη, που η ομάδα έφτιαχνε χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη μεγάλες ποσότητες λαδιού που έπαιρνε από τους Γερμανούς. Καθώς ήταν αδύνατο να παρασκευάσουν όλα αυτά τα προϊόντα μόνοι τους δημιούργησαν ένα δίκτυο συνεργατών και κατάφεραν να τα παράγουν σε εργοστάσιο τρίτων, πάντα για λογαριασμό των Γερμανών: έφτιαχναν μαργαρίνη στο εργοστάσιο μπισκότων Παπαδοπούλου, σαπούνι στο εργοστάσιο Παπουτσάνη και άλλα προϊόντα στο εργοστάσιο της ΕΛΑΪΣ. Το παράδοξο είναι ότι αρκετοί μάρτυρες «κατηγορίας», υπάλληλοι και συνάδελφοι των κατηγορουμένων υποστήριξαν ότι ο Λαζαρίδης βγήκε ζημιωμένος από τη συνεργασία του με τους Γερμανούς. Βέβαια, μάλλον αυτό δεν ισχύει, καθώς στα χρόνια της Κατοχής αγόρασε 14 ακίνητα στην Καλλιθέα και άλλα 4 σε Κολωνάκι, Ψυρρή και Αμπελοκήπους. Το συνολικό τίμημα γι’ αυτά ήταν 781,6 χρυσές λίρες. Το Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων ήταν άκρως επιεικές με τον Λαζαρίδη καθώς καταδικάστηκε σε φυλάκιση μόλις δέκα μηνών.

Αθανάσιος Βασιλειάδης: Ο μεγαλύτερος «επενδυτής» σε ακίνητα επί Κατοχής

Μπορεί οι επενδύσεις του Λαζαρίδη σε ακίνητα να είναι εντυπωσιακές, ωστόσο ωχριούν μπροστά σε αυτές του Αθανάσιου Βασιλειάδη, ο οποίος σε έκδοση της ΕΣΗΕΑ (αρχείο Ηρακλή Πετιμεζά, κουτί 40, «Η πλουτοκρατική ολιγαρχία στο πλευρό του καταχτητή», Αθήνα 1943, σ. 20, παράνομη έκδοση του ΕΑΜ) φιγουράρει ως πρώτος στη λίστα με τους «μεγαλύτερους ευνοούμενους του χιτλεροφασισμού», καθώς «από μικροϋπάλληλος της Σήμενς (sic) βρίσκεται τώρα με καντάρια χρυσό και σακουλάκια με μπριγιάντια». Ποιος ήταν όμως ο Αθανάσιος Βασιλειάδης; Όπως γράφει ο Μ. Χαραλαμπίδης αγόρασε τον ίδιο ρυθμό ακινήτων με τον Λαζαρίδη (18), αλλά τετραπλάσιας αξίας, καθώς οι αγορές του γίνονταν σε περιοχές όπως το Κολωνάκι και τα βόρεια προάστια. Ο Βασιλειάδης ήταν ένας απλός υπάλληλος της Α.Ε.G. Σύντομα όμως εξελίχθηκε σε επιχειρηματία που τροφοδοτούσε τον γερμανικό στρατό με ηλεκτρικά είδη (ψυγεία, κουζίνες, θερμάστρες, λαμπτήρες, κ.ά.). Σύντομα, παραιτήθηκε από την AEG και άνοιξε το δικό του κατάστημα με ηλεκτρικά ειδή, επί της οδού Βουκουρεστίου στο Κολωνάκι. Ας δούμε και τα ακίνητα που αγόρασε: oικία 850 τ.μ. στο Χαλάνδρι, οικία 401 τ.μ. στην οδό Θήρας στην πλατεία Αμερικής, οικία 349 τ.μ. στην οδό Μ. Ασίας στα Ιλίσια, δύο σπίτια συνολικού εμβαδού 1.796 τ.μ. στην οδό Λεβίδη στην Κηφισιά, οικόπεδο 769 τ.μ. στη Λεωφόρο Ποσειδώνος στο Παλαιό Φάληρο, σπίτι και οικόπεδο συνολικής έκτασης 6 στρεμμάτων στην Πεύκη. Πολλές ήταν οι αγορές του και στο Κολωνάκι: δύο διαμερίσματα 245 τ.μ. και 144 τ.μ. στην οδό Δημοκρίτου, δύο σπίτια 205 τ.μ. και 114 τ.μ. στην οδό Αναγνωστοπούλου, ένα διαμέρισμα 371 τ.μ. στην οδό Σίνα και δύο σπίτια 422 τ.μ. και 417 τ.μ. στη συμβολή των οδών Βουκουρεστίου και Σόλωνος. Τον Φεβρουάριο του 1948 έγινε η δίκη του στην Αθήνα. Ο Βασιλειάδης δεν παρουσιάστηκε στο δικαστήριο. Καταδικάστηκε ερήμην σε φυλάκιση 5,5 ετών. Η τύχη του μετά τον πόλεμο είναι άγνωστη… Και στη δίκη του Βασιλειάδη εμφανίστηκαν μάρτυρες που αναφέρθηκαν στο φιλανθρωπικό του έργο, αλλά και στη βοήθεια που προσέφερε στους συμπολίτες του στο Μαρούσι, είτε δίνοντάς τους χρήματα είτε μεσολαβώντας στους Γερμανούς όταν υπήρχαν προβλήματα με κάποιους…

Το ζεύγος Σακελλαροπούλου ήταν δύο ακόμη φιλάνθρωποι της Κατοχής. Ο Χρήστος Σακελλαρόπουλος ήταν δικηγόρος και διευθυντής της κατασκευαστικής εταιρείας «Κυκλωψ». Είχε έντονη δραστηριότητα στον κλάδο των κατασκευών, αλλά και συμβολή στην επίταξη για λογαριασμό άλλων επιχειρήσεων. Συγκατηγορούμενή του ήταν η Γερμανίδα σύζυγός του Σαρλότα Βέρνερ- Σακελλαροπούλου. Το κατηγορητήριο για το ζευγάρι ήταν ογκώδες και βαρύτατο. Ωστόσο, παρουσίασαν στον ανακριτή της υπόθεσης μια σειρά από έγγραφα που πιστοποιούσαν την κοινωνική τους ευαισθησία.

Επιστολή του Διοικητικού Συμβουλίου της Λαϊκής Συνοικιακής Επιτροπής Αγίου Παύλου Βάθης ευγνωμονούσε τη Σαρλότα Βέρνερ – Σακελλαροπούλου για την «αμέριστον ηθικήν και υλικήν υποστήριξην» που παρείχε στα άπορα και ασθενικά παιδιά της συνοικίας. Η Επιτροπή Περιθάλψεως Βομβοπλήκτων Πειραιώς ευχαριστούσε την εταιρεία «Κύκλωψ» για την προσφορά μιας χρυσής λίρας, τον Σεπτέμβριο του 1944, ο Δικηγορικός Σύλλογος Πειραιά εξέφραζε την ευγνωμοσύνη του για την προσφορά 20 εκ. δραχμών υπέρ των αναξιοπαθούντων δικηγόρων και η Πανελλήνιος Ένωσις Μηχανικών Εμπορικού Ναυτικού για την προσφορά 40 εκ. δραχμών υπέρ των αναξιοπαθούντων μηχανικών. Αξιοσημείωτο είναι ότι όλες αυτές οι προσφορές έγιναν λίγο πριν το τέλος της Κατοχής. Προφανώς, όλη αυτή η φιλανθρωπική δράση έπαιξε τον ρόλο της στην αθώωση του ζεύγους των κατηγορουμένων, παρά το βαρύ κατηγορητήριο εναντίον του…

Μηχανουργεία – Ναυπηγεία στα χρόνια της Κατοχής

Αμέσως μετά τη στρατιωτική κατάληψη της χώρας γερμανικές, κυρίως, αλλά και ιταλικές επιχειρήσεις ανέλαβαν το έργο της εξασφάλισης της ελληνικής βιομηχανικής και βιοτεχνικής παραγωγής για λογαριασμό τους. Αυτό έγινε κυρίως μέσω επιτάξεων και της σύναψης μακροχρόνιων συμβολαίων, τα οποία δέσμευαν την παραγωγή για γερμανικές και ιταλικές επιχειρήσεις. Οι Γερμανοί ενδιαφέρθηκαν κυρίως για τα μεταλλεύματα, την παραγωγή καπνού και τη μικρή ελληνική πολεμική βιομηχανία. Έτσι, στα τέλη Μαΐου 1941, τουλάχιστον 38 ελληνικές επιχειρήσεις επεξεργασίας δέρματος και κλωστοϋφαντουργίες, εκτελούσαν παραγγελίες του γερμανικού στρατού για: κουβέρτες, σεντόνια, γούνινα παλτά και μπουφάν, για το ανατολικό μέτωπο, θερινές στολές και υποδήματα, για τους Γερμανούς στρατιώτες στην Ελλάδα και τέλος, τέντες και αντικουνουπικά δίχτυα για τους Γερμανούς στη Βόρεια Αφρική. Οι έντεκα μεγαλύτερες ελληνικές καπνοβιομηχανίες έσπευσαν από κοινού να υποβάλουν στους Ναζί προσφορά για την παραγωγή 2.800.000 πακέτων τσιγάρων ημερησίως για τον γερμανικό στρατό. Η απαραίτητη και φτηνή πρώτη ύλη προερχόταν από τους 40.000 τόνους ανεπεξέργαστου καπνού που είχαν «επιτάξει» οι Γερμανοί. Κάποιες από τις καπνοβιομηχανίες αυτές λειτουργούν μέχρι σήμερα…

Μεταφορά καπνού

Αν και θα περίμενε κάποιος το αντίθετο, στα χρόνια της Κατοχής ιδρύθηκαν τουλάχιστον 5.700 νέες επιχειρήσεις στη χώρα! Ο κλάδος όπου σημειώθηκαν μαζικές επιτάξεις και γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη, λόγω της εξασφαλισμένης εργασίας για λογαριασμό του κατακτητή ήταν τα μηχανουργεία και τα ναυπηγεία. Ένα από τα μηχανουργεία που γνώρισε ανάπτυξη στα χρόνια της Κατοχής ήταν αυτό των Στυλιανού Σάββα και Ευσταθίου Χαμπάκη. Πριν τον πόλεμο, το μηχανουργείο απασχολούσε 40 εργάτες. Αμέσως μετά την επίταξή του από τους Γερμανούς, τον Νοέμβριο του 1941, ο αριθμός των εργατών έφτασε τους 340! Καθώς η παραγωγή μειωνόταν τα επόμενα χρόνια, αυτό είχε επιπτώσεις και στον αριθμό των εργαζομένων, που ήταν 225 το 1943 και 100 το 1944. Για το συγκεκριμένο μηχανουργείο υπήρχαν καταγγελίες ότι η διοίκηση πίεζε και τρομοκρατούσε τους εργάτες, ενώ έφτανε στο σημείο να καλεί και Γερμανούς στρατιώτες σε αυτό, ως φόβητρο για το προσωπικό! Επίσης, παρακρατούσε τμήμα από τις ποσότητες τροφίμων που έδιναν στο μηχανουργείο οι Γερμανοί για την παροχή συσσιτίου στους εργάτες! Οι ιδιοκτήτες του μηχανουργείου δικάστηκαν μεταπολεμικά και αθωώθηκαν!

Η μεγαλύτερη μεταλλουργία της εποχής ήταν αυτή των Δημήτριου και Αλέξανδρου Σταυριανού με έδρα το Κερατσίνι. Το εργοστάσιο επιτάχθηκε το 1941 από τους Ναζί. Η διοίκηση είχε καταφέρνει να λαμβάνει συσσίτιο από τρεις «πηγές» (γερμανικό ναυτικό, γερμανική αεροπορία και Ερυθρό Σταυρό) κάτι που απαγορευόταν. Μέρος μόνο αυτών των τροφίμων έφτανε στους εργάτες, καθώς το υπόλοιπο, οι ιδιοκτήτες το διοχέτευαν στη μαύρη αγορά. Ένας από τους ιδιοκτήτες, συνελήφθη και φυλακίστηκε το 1942, καθώς έκλεβε ποσότητες σιδήρου που προορίζονταν για την παραγωγική διαδικασία και τις προωθούσε επίσης στη μαύρη αγορά! Εκτός από τα παραπάνω, η μήνυση που έφτασε στα χέρια του Επιτρόπου του Ειδικού Δικαστηρίου Πειραιά, περιείχε και κατηγορίες για αποκόμιση μεγάλων κερδών από τα συμβόλαια με τους Γερμανούς και την κατάδοση εργατών στα SS. Κινητοποιήσεις εργατών του εργατικού ΕΑΜ για τη βελτίωση του συσσιτίου οδήγησαν στη στοχοποίησή τους στο μηχανουργείο, με αποτέλεσμα την επιβράδυνση της παραγωγής, σημαντικό μέρος της οποίας προοριζόταν για την κατασκευή τσιμεντόπλοιων από το γερμανικό πολεμικό ναυτικό και οδήγησαν στην περικύκλωση του μηχανουργείου από τα SS. Ένας Γερμανός αξιωματικός πήγε στα γραφεία της εταιρείας και αφού συνομίλησε με τους ιδιοκτήτες και τα διευθυντικά στελέχη κατέβηκε μαζί τους στη σάλα. Ζητήθηκε από το προσωπικό του τμήματος ελάστρων να συγκεντρωθεί εκεί. 14 εργάτες, τα ονόματα των οποίων αναγνώστηκαν, συνελήφθησαν από τα SS και οδηγήθηκαν για ανακρίσεις στο διαβόητο κτίριο της οδού Μέρλιν στο Κολωνάκι.

Μαύρο Σάββατο Εβραίων Θεσσαλονίκης 11-7-1942

Παραπέμφθηκαν σε δίκη σε γερμανικό στρατοδικείο, με την κατηγορία της δολιοφθοράς και τη διανομή κομμουνιστικών προκηρύξεων. Στις 28 Αυγούστου 1943 σε εκτέλεση της απόφασης του στρατοδικείου, βρέθηκαν απέναντι από το γερμανικό εκτελεστικό απόσπασμα στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής οι: Γιώργος Ζαμπούνης, 19 ετών, εφαρμοστής, Δημήτρης Γύπαρης, 26 ετών, μηχανουργός, Παναγιώτης Λουρμπέας, 34 ετών, εργοδηγός και Γιώργος Πολυμενάκος, 33 ετών εργοδηγός. Ήταν όλοι μέλη του εργατικού ΕΑΜ, κάτοικοι Πειραιά και εργαζόμενοι στο εργοστάσιο Σταυριανού. Άλλοι επτά εργάτες στάλθηκαν στη Γερμανία για καταναγκαστική εργασία και κανείς δεν έμαθε ποτέ τίποτα γι’ αυτούς… Μετά τις εκτελέσεις των τεσσάρων, ο νομικός σύμβουλος της εταιρείας επισκέφθηκε τις οικογένειές τους και μαζί με τα συλλυπητήρια, μετέφερε την πρόθεση των ιδιοκτητών της επιχείρησης να προσφέρουν ένα χρηματικό ποσό, μαζί με ένα ακίνητο σε κάθε οικογένεια αρκεί, όπως αναφέρει σε ένορκη κατάθεσή του ο αδελφός του Πολυμενάκου Αθανάσιος στις 20/11/1944 «να υπογράψω ότι οι αδελφοί Σταυριανού δεν ευθύνονται δια τας εκτελέσεις του αδελφού μου και των τριών άλλων». Ωστόσο, όλες οι οικογένειες αρνήθηκαν την «προσφορά» αυτή. Μετά την απελευθέρωση, οι συγγενείς των θυμάτων κατέθεσαν μήνυση κατά την ιδιοκτητών και των διοικητικών στελεχών της επιχείρησης. Μήνυση όμως κατέθεσαν και οι ιδιοκτήτες της εταιρείας, κατά του γενικού διευθυντή της! Μετά την εξέταση των μηνύσεων, τις καταθέσεις μαρτύρων και των αλληλοκατηγοριών ιδιοκτητών και διευθυντικών στελεχών της εταιρείας, ο Επίτροπος πρότεινε στο δικαστικό συμβούλιο την μη παραπομπή σε δίκη των κατηγορουμένων, λόγω μη επαρκών ενδείξεων για τη στοιχειοθέτηση κατηγορίας. Για την κατάδοση των 14 εργατών αποδόθηκαν ευθύνες σε ένα μόνο άτομο: έναν εργοδηγό του εργοστασίου, που είχε ήδη εκτελεστεί» από την ΟΠΛΑ.
Και εδώ όμως φαίνεται ότι οι δικαστικές Αρχές ξέχασαν (;) να εξετάσουν τις σημαντικές αγορές των ιδιοκτητών της εταιρείας, από τον Σεπτέμβριο του 1941 ως τον Οκτώβριο του 1942: εκτάσεις τουλάχιστον 169 στρεμμάτων στις Αδάμες Κηφισιάς, ένα ακίνητο 610 τ.μ. στην οδό Πολυγνώτου στο Μοναστηράκι και, πιθανότατα, μια οικία 415 τ.μ. στη Νέα Σμύρνη, μία άλλη 119 τ.μ. στην Πλατεία Αττικής και μία ακόμα 152 τ.μ. στην Πλάκα. Αλλά και ο γενικός διευθυντής της εταιρείας αγόρασε μια οικία στα Πατήσια, δύο οικόπεδα συνολικής έκτασης 846 τ.μ. στη θέση «Πέτρα» του Παλαιού Φαλήρου και ενός αμπελιού με αγροικία, έκτασης 8 στρεμμάτων στο Ελληνικό (τότε Χασάνι).

Η μεγάλη δίκη των επιχειρηματιών (Οκτώβριος 1948)

Τον Οκτώβριο του 1948 έγινε στο Ειδικό Δικαστήριο Πειραιά μία από τις μεγαλύτερες δίκες για οικονομική συνεργασία με τους κατακτητές. Κατηγορούμενοι ήταν 23 επιχειρηματίες, το σύνολο σχεδόν των ιδιοκτητών των ναυπηγείων του Περάματος που είχαν επιταχθεί από τους Ναζί. Εκτός από τον τομέα της ναυπηγικής, πολλοί από τους 23 είχαν εμπλακεί και στην εκμετάλλευση χαρτοπαικτικών λεσχών και καζίνο! Στο Ειδικό Δικαστήριο εμφανίστηκαν 13 μάρτυρες κατηγορίας και 49 μάρτυρες υπεράσπισης. Αλλά και οι μάρτυρες κατηγορίες «λειτούργησαν» ως μάρτυρες υπεράσπισης. Σχεδόν όλοι, είπαν ότι οι Γερμανοί προέβησαν στις επιτάξεις των επιχειρήσεων των κατηγορουμένων, ότι αυτοί αναγκάστηκαν να υπογράψουν συμβόλαια με τους Ναζί λόγω της επίταξης, ότι καθυστερούσαν όσο μπορούσαν τις παραδόσεις των παραγγελιών, ότι έδιναν πλήρες συσσίτιο στους εργαζόμενους, τους οποίους ποτέ δεν πίεσαν για αύξηση της παραγωγής. Αν και ανάμεσα στους, μάλλον τυπικά, μάρτυρες κατηγορίες υπήρχαν και διευθυντές τραπεζών στις οποίες οι κατηγορούμενοι διατηρούσαν λογαριασμούς, κανείς δεν απάντησε αν αυτοί αποκόμισαν κέρδη από τη συνεργασία τους με τους Ναζί. Και εδώ, οι δικαστές «ξέχασαν» να εξετάσουν ότι τρεις από τους κατηγορούμενους, οι αδελφοί Δημήτριος, Ασημάκης και Ευστράτιος Βόμβας, αγόρασαν στη διάρκεια της Κατοχής μια οικία 161 τ.μ. στην Κυψέλη, δύο οικόπεδα ενός στρέμματος στον Κολωνό, μία οικία 183 τ.μ. στην Πλατεία Αττικής και τρεις βίλες 765 τ.μ., 1250 τ.μ. και 2.330 τ.μ. στο Ψυχικό! Ο επίσης κατηγορούμενος Λάζαρος Ροζάκης, όπως είχε δημοσιευθεί στις εφημερίδες είχε αγοράσει μια ολόκληρη πολυκατοικία στην οδό Σκουφά στο Κολωνάκι και πιθανότατα, ένα σπίτι στα Εξάρχεια και ένα αγρόκτημα 8,5 στρεμμάτων στον Σταυρό Αγίας Παρασκευής. Τέλος, ο Γεώργιος Κ. (δεν αναφέρει επώνυμο ο Μ. Χαραλαμπίδης), μέτοχος της συγκεκριμένης εταιρείας, που όμως δεν παραπέμφθηκε σε δίκη, αγόρασε στη διάρκεια της Κατοχής 12 ακίνητα, στο όνομα της συζύγου του!

Λαϊκή Φωνή 2-12-1946

Οι μάρτυρες υπεράσπισης ήταν άτομα κύρους, λόγω της θέσης τους στον κρατικό μηχανισμό: ανώτατοι αξιωματικοί της Αστυνομίας Πόλεων και της Χωροφυλακής, ένας πρώην βουλευτής, εφοπλιστές, έμποροι, βιομήχανοι, έφοροι, δικηγόροι, τελωνιακοί, γιατροί, ένας Λυκειάρχης, συμβολαιογράφοι, ιδιοκτήτες ναυπηγείων και ένας αρχιμανδρίτης, ο οποίος κατέθεσε υπέρ των αδελφών Βόμβα, τους οποίους γνώρισε μετά την εγκατάστασή τους στο Ψυχικό.

«Ήλθον αρωγοί με μεγάλα χρηματικά ποσά εις φιλανθρωπικά ιδρύματα», είπε ο αρχιμανδρίτης, που χαρακτήρισε τα αδέλφια Βόμβα «Χριστιανούς και Έλληνες αξιοπρεπείς», ενώ τόνισε ότι «ουδέποτε διέκρινα εις αυτούς έλλειψιν εθνικής αξιοπρέπειας»… Όσο για τους εκατοντάδες εργάτες των ναυπηγείων και των μηχανουργείων; Μόλις δύο εμφανίστηκαν να καταθέσουν στο Ειδικό Δικαστήριο. Λογικά, οι «φωνές τους χάθηκαν» μέσα στο σύνολο των 62 μαρτύρων. Αποτέλεσμα όλων αυτών, ήταν 27 από τους 28 κατηγορούμενους να αθωωθούν και μόνο ένας να καταδικαστεί σε φυλάκιση 10 μηνών…

Η μαύρη αγορά και τα «έξοδα Κατοχής»

Η παράνομη (μαύρη) αγορά είχε σαν αποτέλεσμα πολλοί Έλληνες επιχειρηματίες να δημιουργήσουν τεράστιες περιουσίες στα χρόνια της Κατοχής. Η «είσοδος» σε αυτή γινόταν με δύο τρόπους: είτε μέσω γνωριμιών με τους Γερμανούς και Ιταλούς αξιωματούχους στην Ελλάδα είτε με την πρόσβαση που είχαν σε αγαθά σε μεγάλη ζήτηση επιχειρηματίες που εργάζονταν για τους κατακτητές. Στις 15 Δεκεμβρίου 1942, στη «Μαχόμενη Ελλάδα» γράφονται τα εξής: «Ό,τι προσφέρεται σήμερα στην αγορά είναι προϊόν αποκρύψεως από Έλληνες εμπόρους ή εναποθηκεύσεως – με το σύστημα των δεσμεύσεων από Γερμανούς ή Ιταλούς αξιωματικούς και επιχειρηματίες… ο στρατός του άξονος έχει τούτο το χαρακτηριστικό, ότι πίσω από κάθε αξιωματικό κρύβεται και ένας επιχειρηματίας που ξέροντας ότι η πατρίδα του έχασε το παιχνίδι, προσπαθεί να πλουτίσει ο ίδιος τουλάχιστον και να εξασφαλίσει ένα άνετο μέλλον μετά την ήττα. Γι’ αυτό και ως τα τώρα η χονδρική μαύρη αγορά οργανώθηκε και διευθύνθηκε από Γερμανούς και Ιταλούς». Στη δεύτερη περίπτωση, οι κατακτητές προμήθευαν με τρόφιμα τις επιταγμένες επιχειρήσεις που εργάζονταν γι’ αυτούς τα οποία μοιράζονταν στους εργαζόμενους με μορφή συσσιτίων, καθώς και με τις απαραίτητες πρώτες ύλες για την παραγωγική διαδικασία. Όλα αυτά τα αγαθά πωλούνταν σε αστρονομικές τιμές στη μαύρη αγορά. Μία από τις πλέον διαδεδομένες πρακτικές των ιδιοκτητών επιταγμένων επιχειρήσεων ήταν η κλοπή πρώτων υλών, ποσοτήτων από το συσσίτιο των εργατών και η υπεξαίρεση ποσοτήτων του τελικού παραγόμενου προϊόντος και η πώλησή τους στις υπέρογκες τιμές της μαύρης αγοράς, η οποία υπολογίζεται ότι αποτελούσε το 40% της οικονομίας στα χρόνια της Κατοχής. Εκατοντάδες χιλιάδες οικογένειες αναγκάστηκαν να πουλήσουν τα ακίνητά τους και άλλα περιουσιακά στοιχεία σε απίστευτα χαμηλές τιμές στους μαυραγορίτες. Αλλά και τα χρήματα που εισέπρατταν δίνονταν συνήθως για την αγορά που πωλούνταν στη μαύρη αγορά! Έτσι, ο πλούτος συγκεντρώθηκε σε πολύ λίγα άτομα! Ένα πολύ σημαντικό μέρος από τα έξοδα κατοχής που δαπάνησαν οι Γερμανοί το 1944, συγκεκριμένα το 51,2% κατέληξε στα χέρια όσων αναλάμβαναν έργα υποδομής. Ένα άλλο 25,1% κατέληξε σε εμπόρους τροφίμων. Τέλος, ένα μέρος των αποδοχών των Γερμανών στρατιωτών (6,8%), αλλά και των λειτουργικών δαπανών (10,5%) κατέληγε επίσης σε ελληνικά χέρια, καθώς οι στρατιώτες δαπανούσαν τον μισθό τους στην Ελλάδα και οι δαπάνες ιατροφαρμακευτικού υλικού και συντήρησης μηχανημάτων κατέληγαν σε ελληνικά χέρια.

Ιστορική φωτογραφία, Ιταλοί αιχμάλωτοι φρουρούμενοι από Έλληνες στους πρόποδες της Τρεμπεσίνας

Αγορά ακινήτων: η «σίγουρη επένδυση» στα χρόνια της Κατοχής – Ο απίστευτα μεγάλος αριθμός ακινήτων που άλλαξαν χέρια

Τα περισσότερα από τα χρήματα που εισέπραξαν κάποιοι με αθέμιτο τρόπο κατέληξαν στην αγορά ακινήτων. Αυτό ξεκίνησε τρεις βδομάδες μόνο μετά την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα, από τα μέσα Μαΐου 1941 δηλαδή. Από τον Νοέμβριο του 1941 ως τα τέλη του 1942, η αγορά ακινήτων γνώρισε μια πραγματική έκρηξη, κάτι που φαίνεται και από τις στήλες του «Οικονομικού Ταχυδρόμου» και του «Οικονομολόγου Αθηνών» όπου καταγράφονταν οι αγοραπωλησίες στην πρωτεύουσα. Σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πωλησάντων ακίνητα επί Κατοχής που συγκροτήθηκε στα τέλη του 1945, μεταξύ 1941-1944 πουλήθηκαν τουλάχιστον 350.000 ακίνητα σε ολόκληρη τη χώρα (110.000 αστικά, 239.000 αγροτικά και 1.000 βιομηχανικά). Το 74% των αγορών ακινήτων έγινε από τον Μάιο του 1941 ως τον Δεκέμβριο του 1942. Τα ακίνητα αυτά πουλήθηκαν σε πολύ χαμηλές τιμές. Συγκεκριμένα, τα 350.000 ακίνητα είχαν αξία 90.000.000 χρυσές λίρες προπολεμικά και πουλήθηκαν έναντι 6.000.000 χρυσών λιρών, στο 7% της αξίας τους δηλαδή! Πανελλαδικά, 1.500 άτομα αγόρασαν από 11 ως 20 ακίνητα το καθένα, 400 άτομα αγόρασαν από 21 ως 50 ακίνητα το καθένα και 100 άτομα αγόρασαν περισσότερα από 51 ακίνητα το καθένα! (ΕΛΙΑ – ΜΙΕΤ, αρχείο Πανελληνίου Ομοσπονδίας Πωλησάντων Ακίνητα επί Κατοχής, «Συγκεντρωτικός Πίναξ των Στατιστικών Στοιχείων Πωλήσεων 1941-1944»). Οι περισσότερες και μεγαλύτερες αξίας πωλήσεις έγιναν στις, τότε αραιοκατοικημένες περιοχές της Πλατείας Αττικής, Πλατείας Αμερικής, Άνω και Κάτω Κυψέλης (2.384 ακίνητα, από τα οποία 1.302 οικίες), 928 οικόπεδα, 98 διαμερίσματα και 56 ακίνητα που δεν προσδιορίζονται. Στην επίσης αραιοκατοικημένη, τότε, Γλυφάδα πουλήθηκαν τουλάχιστον 427 οικόπεδα, 94 οικίες και 68 αγροί και αγροκτήματα συνολικής έκτασης τουλάχιστον 567 στρεμμάτων.. Στην Κηφισιά πουλήθηκαν 214 οικόπεδα, 122 οικίες και 101 αγροί και κτήματα, συνολικής έκτασης 2.000 στρεμμάτων. Από την πώληση των 350.000 ακινήτων, η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πωλησάντων Ακινήτων επί Κατοχής υπολόγισε ότι επηρεάστηκαν περίπου 1,5 εκατομμύρια άνθρωποι. Με το τέλος του πολέμου, όσοι από αυτούς επιβίωσαν ήταν πάμφτωχοι, σε αντίθεση με κάποιους άλλους, που απέκτησαν αμύθητες περιουσίες στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής…

Οι ποινές – χάδι των Ειδικών Δικαστηρίων – Μία περίπτωση αυτοδικίας στην Κρήτη

Όπως αναφέραμε και στο προηγούμενο άρθρο, πολλές υποθέσεις δωσιλόγων δεν έφτασαν ποτέ στην Δικαιοσύνη. Αλλά και όσες έφτασαν αντιμετωπίστηκαν μάλλον με επιείκεια. Ο Δημήτρης Κουσουρής, στο βιβλίο του «Δίκες των Δοσιλόγων (1944-1949)», δίνει τις επαγγελματικές ιδιότητες των κατηγορούμενων στο ΕΔΔ Αθηνών, με βάση όμως ένα δείγμα 15% επί του συνόλου. Σύμφωνα με αυτό: 49% των κατηγορουμένων ήταν εργάτες, ιδιωτικοί υπάλληλοι, μικρέμποροι και χωρικοί. Το 29% δημόσιοι υπάλληλοι (πολιτικοί και στρατιωτικοί),το 15% ελεύθεροι επαγγελματίες (δικηγόροι, γιατροί και μηχανικοί) και το 7% βιομήχανοι και επιχειρηματίες. Από το 1945 ως το 1949, στο Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων Αθηνών, 114 άτομα (5,2%) καταδικάστηκαν σε θάνατο, 121 (5,5%) σε ισόβια δεσμά, 191 (8,7%) σε ποινές από 10-20 έτη, 103 (4,7) σε φυλάκιση 5-10 ετών, 173 (7,8%) σε φυλάκιση 1-5 έτη, 147 (6,7%) σε φυλάκιση μικρότερη από 1 έτος, ενώ 1.356 (61,5%) απαλλάχθηκαν! Γι’ αυτό τα Ειδικά Δικαστήρια Δωσιλόγων καταγγέλθηκαν ως «αθωοδικεία»… Στην Ελλάδα εμφανίζεται ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά καταδίκης δωσιλόγων, ανά 100.000. Συγκεκριμένα οι καταδικασθέντες ανά 100.000 ήταν, στη Γαλλία 90, στην Ελλάδα περίπου 95, στην Αυστρία 203, στην Ουγγαρία 270, στη Δανία 333, στην Ολλανδία 553, στη Νορβηγία 573 και στο Βέλγιο 582. Στη χώρα μας υπήρξαν και περιπτώσεις, όπου οι πολίτες θεωρούσαν προκλητικά επιεικείς τις αποφάσεις των ΕΔΔ και έπαιρναν τον νόμο στα χέρια τους. Μια τέτοια περίπτωση που αναφέρει ο Δ. Κουσουρής συνέβη στην Κρήτη. Το ΕΔΔ Ηρακλείου ήταν υπερβολικά επιεικές απέναντι σε 5 καταδότες που ευθύνονταν για 31 εκτελέσεις, σε γερμανικά αντίποινα στο ορεινό χωριό Σάρχος Ηρακλείου. Η απόφασή του «… προεκάλεσε την αναγάκτησιν των συγγενών των θυμάτων και του πολυπληθούς ακροατηρίου, το οποίον ανερχόμενο εις δύο και πλέον χιλιάδας συνεκεντρώθη έξωθι του δικαστηρίου. Η υπάρχουσαν εκεί δύναμις χωροφυλακής ενισχυμένη και από στρατιώτας προσεπάθησε να συγκρατήσει το πλήθος, συγχρόνως δε ελήφθησαν μέτρα δια την προστασίας της ζωής των καταδικασθέντων οι οποίοι ενεκλείσθησαν εις το πρώτον ανακριτικόν γραφείον. Το εξηγριωμένον όμως πλήθος διέσπασε την αστυνομικήν δύναμιν ανερχομένην εις 30 άνδρας και εισήλθε εντός του δικαστηρίου, έθραυσε την θύραν του πρώτου ανακριτικού γραφείου και κατέσφαξεν άπαντας τους καταδικασθέντες, τα πτώματα των οποίων ερρίφθησαν εις την οδόν».
Επρόκειτο για δύο γυναίκες και τρεις εφήβους της οικογένειας Σωμαράκη που έδιναν πληροφορίες στους Ναζί για τους συγχωριανούς τους οι οποίοι στήριζαν τους αντάρτες. Μία γυναίκα καταδικάστηκε σε θάνατο, ενώ η άλλη σε ισόβια. Δύο από τους τρεις εφήβους καταδικάστηκαν σε φυλάκιση 3-4 ετών, ενώ ο τρίτος αθωώθηκε. Τελικά, όλοι σκοτώθηκαν από το εξαγριωμένο πλήθος. Αρχικές πληροφορίες έκαναν λόγο και για 7 αστυνομικούς νεκρούς, όμως δεν επαληθεύτηκαν.

Σάρχος Ηρακλείου, το χωριό οι κάτοικοι του οποίου σκότωσαν 5 δωσίλογους στο Ειδικό Δικαστήριο

Και να μην ξεχνάμε, ότι στις 23 Μαΐου 1945 το Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων Ιωαννίνων, με την υπ’ αριθμ. 344 απόφασή του καταδίκασε ερήμην σε θάνατο 1.930 Τσάμηδες που βαρύνονταν με εγκλήματα πολέμου κατά τη γερμανική Κατοχή…

Πηγές: Μενέλαος Χαραλαμπίδης, «ΟΙ ΔΩΣΙΛΟΓΟΙ», Ε’ Έκδοση, Εκδόσεις αλεξάνδρεια, Απρίλιος 2024.
Δημήτρης Κουσουρής, «ΔΙΚΕΣ ΤΩΝ ΔΩΣΙΛΟΓΩΝ», Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ Historia, ανατύπωση, Μάρτιος 2021.

https://www.protothema.gr/stories/article/1607834/dosilogoi-poioi-thisaurisan-stin-katohi-sunergazomenoi-me-tous-kataktites/

Διαβάστε περισσότερα... Διαβάστε περισσότερα...

Η σκοτεινή πλευρά της λίμνης Παμβώτιδας: Τι (δεν) ξέρουμε για την εκτέλεση της κυρά Φροσύνης;

Ποιος ήταν τελικά ο πραγματικός λόγος που διατάχθηκε ο πνιγμός της;

Κείμενο: Μαρίνα Πετσούκη

Στις 11 Ιανουαρίου 1801, 18 γυναίκες οδηγήθηκαν στον πάτο των παγωμένων νερών της λίμνης Παμβώτιδας στα Ιωάννινα. Ανάμεσά τους, η κυρά Φροσύνη -μια Γιαννιώτισσα αριστοκράτισσα, γνωστή για την ομορφιά και την κοινωνική της επιρροή. Η διαταγή για τον πνιγμό τους ήρθε απευθείας από τον Αλή Πασά, τον άνδρα που διαδραμάτισε για περισσότερα από 40 χρόνια σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Ηπείρου, από το 1788 όταν και διορίστηκε πασάς των Ιωαννίνων μέχρι τις αρχές της Ελληνικής Επανάστασης.

Δύο αιώνες αργότερα, το ερώτημα παραμένει: Ήταν η εκτέλεση αποτέλεσμα προσωπικής εκδίκησης, πολιτικής σκοπιμότητας ή κοινωνικού παραδειγματισμού; Ποιος ήταν τελικά ο ρόλος της Φροσύνης στη διαμόρφωση των γεγονότων;

Η ζωή της κυρά Φροσύνης

Η κυρά Φροσύνη, γνωστή και ως Ευφροσύνη Βασιλείου, γεννήθηκε περίπου το 1773 στα Ιωάννινα. Ήταν ανιψιά του μητροπολίτη Γαβριήλ Γκάγκα, γεγονός που της έδινε μια σύνδεση με τον θρησκευτικό και κοινωνικό κύκλο της εποχής.

...

Η Φροσύνη φημιζόταν για την ομορφιά, το «γένος» της και πιθανότατα τη μόρφωσή της. Στα Ιωάννινα διατηρούσε ένα ιδιότυπο «σπίτι-σαλόνι», όπου δεχόταν επισκέπτες -Έλληνες και ξένους- και γινόταν πηγή θαυμασμού και σχολιασμού.

Ο Τζορτζ Φίνλεϊ -Βρετανός ιστορικός του 19ου αιώνα, σκωτικής καταγωγής και φιλέλληνας- στο έργο του «History of the Greek Revolution» αναφέρει ότι η «Ευφροσύνη ήταν συγγενής ιερέα, αλλά παραμελούσε τις βιογραφίες των αγίων και προτιμούσε να διαβάζει τους “άτακτους” αρχαίους Έλληνες συγγραφείς», ενώ ο Παναγιώτης Αραβαντινός -Έλληνας λόγιος, ιστοριοδίφης και συγγραφέας του 19ου αιώνα- στη «Χρονογραφία της Ηπείρου» αναφέρει τη Φροσύνη ως μια Ελληνίδα με τη συνηθισμένη, δηλαδή ανύπαρκτη, παιδεία των γυναικών της εποχής της.

Παντρεύτηκε τον Δημήτριο Βασιλείου, πλούσιο έμπορο και πρόκριτο των Ιωαννίνων και απέκτησαν μαζί δύο παιδιά. Ο σύζυγός της φέρεται να απουσίαζε εκείνη την εποχή στη Βενετία, είτε για επαγγελματικά ταξίδια είτε για να αποφεύγει τις οικονομικές απαιτήσεις του Αλή Πασά.

Η σχέση της κυρά Φροσύνης με τον Μουχτάρ, τον πρωτότοκο γιο του Αλή Πασά, παραμένει μέχρι σήμερα μια από τις πιο αμφιλεγόμενες πτυχές της ιστορίας της. Η ίδια η φύση της σχέσης τους -αν ήταν πράγματι ερωτική ή αποτέλεσε απλώς αφορμή για μια πιο σύνθετη πολιτική και κοινωνική εξόντωση- έχει διχάσει ιστορικούς και λαϊκές αφηγήσεις.

Κατά την απουσία του συζύγου της, η Φροσύνη φέρεται να συναντιόταν ερωτικά με τον φιλήδονο, γλεντζέ και ανέμελο -όπως περιγράφεται- γιο του Αλή Πασά. Οι περισσότεροι παρουσιάζουν αυτή τη σχέση ως τη βασική και μοναδική αιτία της καταδίκης της. Άλλοι, ωστόσο, θεωρούν ότι η εύπορη και κοινωνικά δραστήρια Φροσύνη διατηρούσε ένα «ανοιχτό» σπίτι, όπου δεχόταν συχνά επισκέψεις ανδρών και την παρουσιάζουν σχεδόν ως μια «εταίρα» με πολλαπλούς δεσμούς.

Το σπίτι του Αλή Πασά

Αναφορικά με την απουσία του συζύγου της, Βασιλείου, ορισμένοι μελετητές προσθέτουν ότι δεν ήταν τυχαία. Ενδέχεται να έλειπε σκοπίμως από τα Ιωάννινα, προκειμένου να αποφύγει κάθε εμπλοκή ή τοποθέτηση γύρω από το ζήτημα της σχέσης της συζύγου του με τον Μουχτάρ. Η υποψία μιας τέτοιας σχέσης, ακόμη και χωρίς αποδείξεις, θεωρούνταν εξαιρετικά ατιμωτική για έναν άνδρα την εποχή εκείνη και μπορούσε να πλήξει την προσωπική του υπόληψη, την κοινωνική του θέση, αλλά και την οικονομική του κατάσταση.

Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι όλα αυτά διατυπώνονται μέσα σε ένα πλαίσιο βαθιάς πατριαρχίας. Μια εποχή στην οποία η κοινωνική θέση των γυναικών ήταν εξαιρετικά υποβαθμισμένη. Αρκούσε μια γυναίκα να βγει μόνη της από το σπίτι χωρίς την παρουσία του συζύγου της ή να συνομιλήσει με άντρες εκτός οικογενειακού κύκλου, για να θεωρηθεί «ύποπτη» ή «ανήθικη». Σε αυτό το κλίμα, κάθε κίνηση γινόταν εύκολα αντικείμενο καταδίκης -ιδιαίτερα όταν ενοχλούσε την κοινωνική ή πολιτική ισορροπία.

Σε κάθε περίπτωση, η παρουσία της Φροσύνης στο επίκεντρο της τοπικής κοινωνίας και η φημολογούμενη επιρροή της φαίνεται πως αποτέλεσαν ενοχλητικά στοιχεία για ένα αυστηρά ανδροκρατούμενο καθεστώς. Και ίσως, για τον Αλή Πασά, αυτή να ήταν η πραγματική απειλή που έπρεπε να «εξουδετερωθεί».

Ο Μουχτάρ, ήδη παντρεμένος και πατέρας, φέρεται να είχε χαρίσει στη Φροσύνη ένα πολύτιμο δαχτυλίδι. Το κόσμημα αυτό, σύμφωνα με αρκετές εκδοχές, έγινε η αφορμή για σύγκρουση: η νόμιμη σύζυγος του Μουχτάρ το αναγνώρισε -είτε το είδε να το φορά η Φροσύνη στα λουτρά είτε το εντόπισε σε κοσμηματοπωλείο όπου είχε επιχειρήσει να το πουλήσει. Η σύζυγος, με την υποστήριξη της αδελφής της (η οποία ήταν παντρεμένη με τον δεύτερο γιο του Αλή Πασά), φέρεται να απευθύνθηκε στον Αλή ζητώντας παραδειγματική τιμωρία.

Λίγες ημέρες αργότερα ξεκινά μια συντονισμένη επιχείρηση συλλήψεων. Γυναίκες που θεωρούνταν κατά τους ίδιους «ελευθέρων ηθών» ή απλώς ανήκαν στον κύκλο της Φροσύνης συνελήφθησαν σε διάφορες συνοικίες των Ιωαννίνων. Όλες μεταφέρθηκαν αρχικά στην οικία του Νικόλαου Γιάγκα, προκρίτου της περιοχής και στη συνέχεια κρατήθηκαν σε φυλακή μέχρι να εκτελεστεί η απόφαση.

Ο θείος της Φροσύνης φέρεται να προσπάθησε να μεσολαβήσει για τη σωτηρία της, απευθύνοντας προσωπική έκκληση στον Αλή Πασά. Ωστόσο, οι προσπάθειές του δεν είχαν αποτέλεσμα. Το μόνο που του επιτράπηκε τελικά ήταν να πάρει υπό την προστασία του τα δύο μικρά παιδιά της, μετά τον πνιγμό.

Το ξημέρωμα της 11ης Ιανουαρίου 1801 (ή 1800, κατά άλλες πηγές), οι 18 γυναίκες -ανάμεσά τους η Φροσύνη- μεταφέρθηκαν δεμένες και τοποθετημένες μέσα σε σακιά. Με βάρκες οδηγήθηκαν στα βαθιά της λίμνης Παμβώτιδας και ρίχτηκαν στο νερό. Μόνο μία λέγεται ότι γλίτωσε. Οι σοροί των υπολοίπων ξεβράστηκαν αργότερα στις όχθες και θάφτηκαν με χριστιανικά έθιμα στην εκκλησία των Αγίων Αναργύρων.

Σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες, ανάμεσα στις εκτελεσμένες βρισκόταν και η Βάγια Χρύσα, πιστή συνοδός της Φροσύνης, η οποία φέρεται να πνίγηκε είτε μαζί με την κυρά της είτε αμέσως μετά, ανίκανη να αντέξει τον αποχωρισμό.

Η κυρά Φροσύνη, λίγο πριν τη ρίξουν δεμένη χειροπόδαρα στη λίμνη

Ποιος ήταν ο πραγματικός λόγος που διατάχθηκε η εκτέλεσή της;

Όπως συμβαίνει με πολλές ιστορίες της εποχής, δεν υπάρχει ομόφωνη απάντηση -αλλά διάφορες εκδοχές.

Η «ερωτική εκδοχή»: Η πιο διαδεδομένη αφήγηση είναι ότι η σχέση της Φροσύνης με τον Μουχτάρ ήταν το άμεσο κίνητρο της εκτέλεσής της. Το δαχτυλίδι, ως σύμβολο αυτής της σχέσης, μετατράπηκε σε «αποδεικτικό στοιχείο», και η σύζυγος του Μουχτάρ, μαζί με άλλες οικογένειες, ζητούσαν «ηθική αποκατάσταση» από τον Αλή.

Η «πολιτική / συμβολική εκδοχή»: Κάποιοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι η Φροσύνη ήταν συμβολικό θύμα μιας επέμβασης της εξουσίας της εποχής: ότι η παρουσία της, ως γυναίκα μορφωμένη, με κοινωνικό κύκλο και με ένα σπίτι στο οποίο δεχόταν καθημερινά επισκέψεις από άτομα της τοπικής κοινωνίας, απειλούσε τον πασά και την κοινωνική τάξη της εποχής. Αυτή η εκδοχή, θεωρεί ότι η κατηγορία της «ανηθικότητας» ήταν πρόσχημα για να επιβληθεί μια ένδειξη εξουσίας και φίμωσης ατόμων που μπορεί να έφερναν την αλλαγή στα Ιωάννινα, που δεν ήθελε ο Αλή Πασάς.

Η «προσωπική εκδοχή»: Μια λιγότερο τεκμηριωμένη θεωρία υποστηρίζει ότι ο ίδιος ο Αλή Πασάς ήταν ερωτευμένος με τη Φροσύνη και ζήλευε τον γιο του. Η εκτέλεση άλλων γυναικών λειτουργεί ως «κάλυψη» για να μη φαίνεται ότι η εκδίκησή του αφορούσε αποκλειστικά την ίδια.

Η εκδοχή της «κοινωνικής κάθαρσης»: Ο Αλή Πασάς, ως ηγεμόνας με ισχυρό παιχνίδι ισχύος, ίσως θέλησε να επιδείξει αυστηρότητα απέναντι στην ηθική διάβρωση, να στείλει μήνυμα στην κοινωνία ότι θα τιμωρείται η «ανηθικότητα», ειδικά αν αφορούσε γυναίκες.

Συνδυαστικές εκδοχές: Πολλοί μελετητές συμφωνούν ότι ο πνιγμός της κυρά Φροσύνης δεν ήταν απλώς η «τιμωρία» μιας ερωτικής σχέσης, αλλά αποτέλεσμα ενός σύνθετου πλέγματος προσωπικών, κοινωνικών και πολιτικών παραγόντων. Το σκάνδαλο της σχέσης με τον Μουχτάρ, η πίεση των συζύγων των Πασάδων, αλλά και η ανάγκη του Αλή Πασά να διατηρήσει τον έλεγχο στην πόλη και να επιβάλει δημόσια και παραδειγματικά την εξουσία του, φαίνεται πως συνέκλιναν στη βίαιη απόφαση.

Άλλωστε, το γεγονός ότι εκτελέστηκαν συνολικά 18 γυναίκες -πολλές από τις οποίες δεν φαίνεται να είχαν καμία άμεση εμπλοκή με την υπόθεση- ενισχύει την άποψη ότι η εκτέλεση ήταν περισσότερο μια πράξη παραδειγματισμού και εκφοβισμού του γυναικείου πληθυσμού, παρά απονομή «δικαιοσύνης». Δεν πρόκειται για ένα προσωπικό δράμα, αλλά για μια σκληρή, δημόσια δήλωση ισχύος.

Η κυρά Φροσύνη δύο αιώνες μετά

Η υπόθεση της κυρά Φροσύνης δεν είναι απλώς ένα κεφάλαιο της τοπικής ιστορίας των Ιωαννίνων. Είναι μια ιστορία που συγκεντρώνει στοιχεία έρωτα, εξουσίας, πολιτικής σκοπιμότητας και κοινωνικού ελέγχου και συνεχίζει να προκαλεί ερωτήματα.

Παρότι οι ιστορικοί διαφωνούν για τα ακριβή κίνητρα πίσω από την εκτέλεση, το γεγονός παραμένει: 18 γυναίκες δολοφονήθηκαν.

Η Φροσύνη δεν ήταν η μόνη, ούτε ίσως η πιο «ένοχη». Όμως το όνομά της επιβίωσε, ακριβώς γιατί συγκέντρωσε πάνω της τις αντιφάσεις μιας ολόκληρης εποχής: την ελευθερία απέναντι στον έλεγχο, τη φήμη απέναντι στην καταστολή, τη γυναικεία παρουσία σε έναν κόσμο που την ήθελε σκοπίμως αόρατη.

Και ίσως αυτό εξηγεί γιατί, δύο αιώνες μετά, το όνομά της παραμένει ζωντανό στη συλλογική μνήμη, τα δημοτικά τραγούδια, τη λογοτεχνία, τον θρύλο, αλλά και τη δημόσια συζήτηση γύρω από τη θέση των γυναικών, τη βία της εξουσίας και τις ιστορικές αδικίες.

Το πρόσωπό της λειτουργεί σαν καθρέφτης για ερωτήματα, που παραμένουν πιο επίκαιρα από ποτέ: Τι σημαίνει «ηθική»; Ποιος έχει την εξουσία να ορίζει τη ζωή και τον θάνατο; Και πόσο εύκολα μπορεί ένας άνθρωπος να γίνει αποδιοπομπαίος τράγος;

https://www.newsbeast.gr/greece/arthro/12597895/i-skoteini-plevra-tis-limnis-pamvotidas-ti-den-xeroume-gia-tin-ektelesi-tis-kyra-frosynis

Διαβάστε περισσότερα... Διαβάστε περισσότερα...