Γράφεi ο Χρήστος Μπαρμπαγιαννίδης
Τις τελευταίες εβδομάδες το ζήτημα της ανεξαρτησίας της Καταλονίας έχει προκαλέσει πλήθος συζητήσεων και διενέξεων σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο. Καζάνι που βράζει αυτή η οικονομικά εύρωστη αυτόνομη περιοχή της βορειοδυτικής Ισπανίας, απειλεί να “κατεδαφίσει” την ιβηρική χερσόνησο. Το αποτέλεσμα του φλέγοντος θέματος θα το αναμένουμε με μεγάλο ενδιαφέρον, αφού βέβαια δηλώσουμε πως η αυτοδιάθεση ενός λαού είναι αναφαίρετο δικαίωμά του. Όπως και να χει, το άκουσμα της λέξεως «Καταλονία» προκαλεί διάφορους συνειρμούς. Και αν στο μυαλό των περισσοτέρων έρχεται και εγκαθίσταται η μεγάλη ποδοσφαιρική ομάδα της F.C. BARCELONA, στο δικό μου, με όλες αυτές τις αναφορές του ονόματος στην ειδησεογραφία των ημερών μας, έρχεται η «Μεγάλη Εταιρία των Καταλανών», αυτή η απίστευτη ομάδα μισθοφόρων που τον 14ο αιώνα προκάλεσε έναν σωρό δεινά στα νότια Βαλκάνια.
Γύρω στο 1300 ολόκληρη η Μ. Ασία είχε ουσιαστικά υποταγεί στους Τούρκους. Λίγες ήταν οι πόλεις που άντεχαν στην τουρκική πλημμύρα, η Νίκαια, η Νικομήδεια, η Προύσα, οι Σάρδεις, η Φιλαδέλφεια, η Μαγνησία, καθώς και μερικά λιμάνια, η Ηράκλεια στον Πόντο, η Φώκαια και η Σμύρνη. Οι Τούρκοι φύλαρχοι μοίρασαν μεταξύ τους την κατακτημένη χώρα και έτσι η δυτική Μ. Ασία διασπάστηκε σε πλήθος από τουρκικές ηγεμονίες. Η παλαιά Βιθυνία περιήλθε στην εξουσία του Οσμάν, του ιδρυτή της οθωμανικής δυναστείας, η οποία έμελλε να συνενώσει κάτω από το σκήπτρο της όλες τις τουρκικές φυλές και να υποτάξει τόσο το Βυζάντιο όσο και τα νοτιοσλαβικά βασίλεια.
Μπροστά στην καταστροφή το Βυζάντιο βρισκόταν ανήμπορο εξαιτίας της στρατιωτικής του αδυναμίας. Η Μ. Ασία που αποτελούσε τη σπονδυλική στήλη της βυζαντινής δυνάμεως, είχε χαθεί οριστικά για την αυτοκρατορία. Μάταια είχε υπολογίσει ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β΄ στη βοήθεια των Αλανών, που είχαν προθυμοποιηθεί να αγωνιστούν εναντίον των Τούρκων με αντάλλαγμα να εγκατασταθούν στην αυτοκρατορία. Ωστόσο έφτασαν 10χιλ. άνδρες με τα γυναικόπαιδά τους, σύμφωνα με τους όρους της συμφωνίας. Με επικεφαλής τον συναυτοκράτορα Μιχαήλ Θ΄ προωθήθηκαν τα αλανικά στρατεύματα στη Μ. Ασία, δοκίμασαν όμως βαρειά ήττα στην πρώτη συνάντηση με τους Τούρκους και γρήγορα οπισθοχώρησαν για να εκτραπούν σε μανιώδη λεηλασία του βυζαντινού πληθυσμού!
...Στην κρίσιμη αυτή στιγμή εμφανίστηκε στον αυτοκράτορα μια νέα ανέλπιστη ευκαιρία. Ο Ρογήρος (Roger) de Flor, ο ένδοξος αρχηγός της καταλανικής Μεγάλης Εταιρίας, πρόσφερε τις υπηρεσίες του με τους ανθρώπους του στον αγώνα εναντίον των Τούρκων. Η έμπειρη στον πόλεμο καταλανική Εταιρία είχε υποστηρίξει τον Αραγώνιο βασιλιά της Σικελίας Φρειδερίκο στον αγώνα εναντίον των Ανδεγανών που επιχείρησαν να ανακαταλάβουν τη χώρα. Ύστερα από τη ειρήνη της Caltabellota, η οποία έθεσε τέλος στον πόλεμο ανάμεσα στους Γάλλους Ανδεγανούς και τους Ισπανούς Αραγώνες και οδήγησε στην ανεξαρτησία της Σικελίας κάτω από τον οίκο των τελευταίων, οι Καταλανοί μισθοφόροι έμειναν άνεργοι και αναζητούσαν νέο πεδίο δράσης. Ο βυζαντινός αυτοκράτορας δέχτηκε με χαρά την προσφορά τους και στα τέλη του 1303 ο Ρογήρος de Flor έφτασε με 6.500χιλ. άνδρες στην Κωνσταντινούπολη. Η αυτοκρατορία έθεσε όλες τις ελπίδες της στους Καταλανούς και μάλιστα δέχτηκε να καταβάλει εκ των προτέρων τον μισθό για τέσσερεις μήνες. Επιπλέον, ο αυτοκράτορας έδωσε στον Ρογήρο ως σύζυγο την ανιψιά του Μαρία Ασάν, τον ονόμασε Μέγα Δούκα και μάλιστα του απένειμε τον τίτλο του Καίσαρα!
Στις αρχές του 1304 διαπεραιώθηκαν οι Καταλανοί στην Κύζικο και κινήθηκαν προς τη Φιλαδέλφεια, την οποία πολιορκούσαν οι Τούρκοι. Οι Τούρκοι δέχτηκαν βαριά ήττα και ο Ρογήρος de Flor μπήκε θριαμβευτής στην ελευθερωμένη πόλη. Η νίκη αυτή δείχνει ότι αρκούσε ένας μικρός αλλά ικανός στρατός για να σώσει την κατάσταση. Η τραγωδία των Βυζαντινών ήταν πως δεν διέθεταν τέτοια δύναμη και συντηρούνταν μόνο με μισθοφόρους. Ένας στρατός όμως από ξένους ήταν και δίκοπο μαχαίρι, αφού αποτελούσε ένα αυτόνομο σώμα και ήταν δυνατό να ξεφύγει από τον έλεγχο της αυτοκρατορίας, που δε διέθετε κανένα μέσο δυνάμεως ή εξαναγκασμού.
Οι Καταλανοί, ύστερα από τη νίκη τους, επιδόθηκαν σε λεηλασίες, τρομοκρατούσαν ολόκληρη τη γύρω περιοχή στην ξηρά και στη θάλασσα, προκάλεσαν χωρίς διάκριση τόσο τους Βυζαντινούς όσο και τους Τούρκους και τελικά, αντί να συνεχίσουν τον πόλεμο κατά των Τούρκων, επιτέθηκαν εναντίον της βυζαντινής πόλεως Μαγνησίας. Αίσθημα ικανοποίησης επικράτησε στην Κωνσταντινούπολη, όταν τελικά πείστηκαν να αποσυρθούν στην Ευρώπη. Πέρασαν τον χειμώνα 1304/05 στην Καλλίπολη και ήταν έτοιμοι να επανέλθουν την άνοιξη στη Μ. Ασία.
Στο μεταξύ, εντάθηκαν σε μεγάλο βαθμό οι σχέσεις ανάμεσα στον αυτοκράτορα και στην καταλανική Εταιρία. Στην Κωνσταντινούπολη αυξήθηκε η αγανάκτηση εναντίον των υπεροπτών μισθοφόρων και μάλιστα ο συναυτοκράτορας Μιχαήλ Θ΄ ήταν εχθρικά διακείμενος απέναντί τους. Οι Καταλανοί όμως ήταν δυσαρεστημένοι εξαιτίας της μη τακτικής πληρωμής τους, που την θεωρούσαν κύρια αιτία για τις εκτροπές τους. Αλλά τον Απρίλιο του 1305 ο Ρογήρος de Flor δολοφονήθηκε στο παλάτι της Κωνσταντινούπολης. Η αφελής βυζαντινή κυβέρνηση πίστεψε πως με αυτό τον τρόπο θα μπορούσε να απαλλαγεί από τους ανυπόφορους μισθοφόρους, στην πραγματικότητα όμως ξέσπασε μεγαλύτερο κακό. Οι εξαγριωμένοι Καταλανοί στράφηκαν εναντίον των Βυζαντινών για να εκδικηθούν τον αρχηγό τους και ξέσπασε ανοιχτός πόλεμος.
Στο κάστρο Άπρους ο ετερογενής στρατός του Μιχαήλ Θ΄, που ήταν ενισχυμένος με Αλανούς και Τούρκους(!), δέχτηκε αποφασιστική ήττα. Ο διάδοχος του θρόνου, που αγωνίστηκε γενναία στην πρώτη γραμμή, πληγώθηκε και γλίτωσε με τη φυγή του στο Διδυμότειχο. Το μόνο που μπόρεσε να κάνει ήταν να οργανώσει την άμυνα των πιο σπουδαίων πόλεων της Θράκης ενώ η πεδινή χώρα εγκαταλείφτηκε στη μανία του εχθρού. Δύο ολόκληρα χρόνια τα εδάφη της Θράκης λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν από τους Καταλανούς, ενώ ο μειωμένος στρατός τους αυξήθηκε με ενισχύσεις από την πατρίδα τους και με την προσέλευση τουρκικών σωμάτων στρατού. Αφού λεηλάτησαν τη Θράκη, διάβηκαν τις οροσειρές της Ροδόπης και εγκατασταθήκαν το φθινόπωρο του 1307 στη χερσόνησο της Κασσάνδρας στη Χαλκιδική, απ’ όπου συνέχισαν τις άγριες λεηλασίες τους. Ακόμη και οι μονές του Αγίου Όρους δοκίμασαν τη μανία τους. Η επίθεσή τους όμως εναντίον της οχυρωμένης Θεσσαλονίκης την άνοιξη του 1308 αποκρούστηκε αποτελεσματικά.
Εν τω μεταξύ, ο Φράγκος ηγεμόνας, χωρίς ηγεμονία, Κάρολος του Valois, ο οποίος είχε παντρευτεί την Κατερίνα του Courtenay, που άλλοτε εποφθαλμιούσε το Βυζάντιο, επιζητούσε για τον εαυτό του το αυτοκρατορικό στέμμα της Κωνσταντινούπολης. Με τη συνδρομή της Βενετίας, την ηθική υποστήριξη του Πάπα και τη βοήθεια ορισμένων Βυζαντινών ευγενών, κατέστρωνε τα σχέδιά του. Το πιο σημαντικό όμως ήταν πως βρήκε πρόθυμη να συνεργαστεί μαζί του την καταλανική Εταιρία, η οποία εκείνη τη στιγμή έλεγχε την κατάσταση στη βυζαντινή Ανατολή. Το 1308 ο αντιπρόσωπος του Καρόλου, Theopald του Cepoy, έφτασε με έντεκα βενετικά καράβια στην Εύβοια και από εδώ κινήθηκε για την Κασσάνδρα, όπου δέχτηκε στο όνομα του κυρίου του τον όρκο πίστεως της καταλανικής Εταιρίας.
Η απογοήτευση δεν ήρθε αργά για τον Κάρολο. Οι Καταλανοί, χωρίς να ενδιαφέρονται για τα σχέδια του Καρόλου, κινήθηκαν προς τη Θεσσαλία, όπου κυβερνούσε ο Ιωάννης Β΄ (1303 – 1318) ένας ασθενικός νεανίας που είχε αρραβωνιαστεί την εξώγαμη θυγατέρα του Βυζαντινού αυτοκράτορα, Ειρήνη. Η χώρα του που βρισκόταν υπό την εξουσία των μεγάλων γαιοκτημόνων, ως κράτος έπνεε τα λοίσθια. Φυσικά κάθε αντίσταση στους Καταλανούς ήταν μάταιη. Η μεγάλη Εταιρία έζησε έναν χρόνο από την πλούσια εσοδεία της εύφορης χώρας. Στη συνέχεια, την Άνοιξη του 1310, εφοδιασμένη με θεσσαλικά χρήματα, κινήθηκε προς την κεντρική Ελλάδα και τέθηκε στην υπηρεσία του Φράγκου δούκα των Αθηνών Walter. Ωστόσο, οι Καταλανοί ήρθαν σε ρήξη και με τους Φράγκους και ξέσπασε ανοιχτός πόλεμος. Στις 15 Μαρτίου του 1311 στον Κηφισσό της Βοιωτίας κέρδισαν μια εκπληκτική νίκη πάνω στα αριθμητικά υπέρτερα φραγκικά στρατεύματα. Ο δούκας Walter της Brienne καθώς και οι περισσότεροι ιππότες του βρήκαν τον θάνατο στην αιματηρή μάχη. Έτσι, κατέρρευσε η φραγκική εξουσία στην Αθήνα και στη Θήβα και στη θέση της δημιουργήθηκε μια καταλανική ηγεμονία. Η Αθήνα που για έναν αιώνα έζησε κάτω από φραγκική κατοχή, περιήλθε τώρα στην εξουσία των Καταλανών για εβδομήντα εφτά χρόνια!
Οι Έλληνες έμειναν απαθείς στα γεγονότα τα οποία θεωρούσαν σαν απελευθέρωση από τους Φράγκους, αλλά δεν πρόσεξαν πως επρόκειτο απλώς για αλλαγή δυναστών. Οι Καταλανοί, κατέλαβαν όλα τα φρούρια, τις πόλεις και τα χωριά της ηγεμονίας και οι χήρες των φονευθέντων έγιναν σύζυγοι των φονιάδων. Οι νέοι κατακτητές τελείως ακάθαρτοι και αγροίκοι αλείφονταν με χοιρινά λίπη και άλλες ουσίες για να γίνονται μαλακά τα δερμάτινα ρούχα τους!
Οι Καταλανοί θεωρούσαν τους Έλληνες κατώτερη φυλή και φέρονταν σαν αληθινοί «κονκουϊσταδόρες», σύμφωνα με το σκληρότατο σύστημα που επικρατούσε μεταξύ των Ισπανών. Από αυτό το γεγονός εξηγείται και το άσβεστο μίσος που διατήρησε η μνήμη και η παράδοση γι’ αυτούς. Οι θηριωδίες, αλλά κυρίως οι επιτυχίες, των Καταλανών προκάλεσαν αγανάκτηση στην Ευρώπη, ώστε ο Πάπας, αφού αφόρισε την Εταιρία, προέτρεψε τους Βενετούς να εκδιώξουν «τα καθάρματα της ανθρωπότητας», όπως τους ονόμαζε!
Τελικά, οι Καταλανοί άντεξαν στο δουκάτο μέχρι το 1388, όπου ύστερα από πιέσεις διάφορων Φράγκων ηγεμόνων διασκορπίστηκαν από τον Φλωρεντίνο Νέριο Ατζαγιώλη και καταλύθηκε το κράτος της «Μεγάλης Εταιρίας». Τα λείψανα των πρώτων καταλανικών οικογενειών οι οποίες εγκαταστάθηκαν, εκτός από λίγες εξαιρέσεις των οποίων τα ίχνη παρέμειναν στην Αίγινα, Αργολίδα, Κύθηρα, Θήρα και Κρήτη, επέστρεψαν στη Σικελία και Ισπανία. Στις περιοχές που κατατυράννησαν, ελάχιστα ίχνη της παραμονής τους άφησαν, μεταξύ αυτών είναι κάστρα, όπως της Λεβαδείας, των Σαλώνων και μερικά γλυπτά έργα των οποίων υποδείγματα μας παρέχουν τα, με τη λεγόμενη Καταλανική Παναγία, σωζόμενα εμβλήματα στο ναό του Γοργοεπηκόου (Άγιος Ελευθέριος) στην Αθήνα.
Αυτή ήταν η περίεργη κατάληξη της ιδιόμορφης Εταιρίας. Μια χούφτα από εμπειροπόλεμους τυχοδιώκτες από την απώτερη Δύση επέβαλε δυναμικά την πορεία της από την Κωνσταντινούπολη και τη Φιλαδέλφεια ως την Αθήνα και πέτυχε να ιδρύσει μια δική της ηγεμονία στην αρχαία και ένδοξη αυτή πόλη. Η περιπετειώδης εγκατάσταση των Καταλανών στη Μ. Ασία, στη Θράκη, στη Μακεδονία και στην κεντρική Ελλάδα, οι νικηφόρες επιχειρήσεις τους εναντίον των Τούρκων, των Βυζαντινών και των Φράγκων φανερώνουν καθαρά πόσο ασθενικά ήταν τότε τόσο η βυζαντινή αυτοκρατορία όσο και τα αποσπασμένα ελληνικά και λατινικά κρατίδια. Οι Καταλανοί εμφανίστηκαν στην Ανατολή σε μια στιγμή συγκυρίας, όταν η δύναμη των βυζαντινών είχε καταρρεύσει, ενώ η δύναμη των Τούρκων βρισκόταν ακόμα στη γένεσή της.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
- Αναστάσιος Καζιάνης, Αθήνα – Ρώμη Βίοι Παράλληλοι, Εκδ. Ερωδιός
- Ostrogorski G. , Ιστορία του Βυζαντινού κράτους, Εκδ. Στέφανος Δ. Βασιλόπουλος
- Α.Α. Vasiliev, Ιστορία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, Εκδ. Πάπυρος
- http://www.medievalists.net/2015/03/the-life-of-st-sabas-the-younger-as-a-source-for-the-history-of-the-catalan-grand-company/
- https://www.pinterest.co.uk/pin/416160821793111272/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου