Το "Γιατί τα έθνη καταρρέουν" δεν είναι μόνο ο τίτλος ενός άκρως επιτυχημένου και με μεγάλη απήχηση βιβλίου, είναι επίσης ένα από τα κυρίαρχα ερωτήματα που οδηγούν την ανάλυση στη διεθνή πολιτική σκηνή σήμερα. Εύθραυστα και αποτυχημένα κράτη έχουν από καιρό αναγνωριστεί ως μια κύρια πηγή αναταραχής και διαταραχής στον κόσμο, για ορισμένους αναλυτές που είναι απειλές από μόνοι τους.
Οι επαναστάσεις στον Αραβικό κόσμο, η τύχη της Σομαλίας, του Νότιου Σουδάν, του Μάλι και της Λιβύης, η άνοδος του ISIL και ο εμφύλιος πόλεμος της Συρίας, καθώς και η εξέλιξη του Ιράν μετά από την αμερικανική κατοχή -αυτά και πολλά άλλα ζητήματα έχουν στον πυρήνα τους το ερώτημα της κατάρρευσης ενός κράτους. Ακόμη και στην κρίση του ευρώ, το φάντασμα της Ελλάδας ως υποψήφια για θεσμική κατάρρευση, ερχόταν συχνά στο μυαλό.
Σε μια πρόσφατη συζήτηση με εκπροσώπους του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF), το ζήτημα ήρθε ξανά στο προσκήνιο. Το WEF αυτή τη στιγμή επαναπροσδιορίζει κάποιες από τις... εσωτερικές ομάδες εργασίας της, και η ευθραυστότητα των πολιτικών συστημάτων, της διακυβέρνησης και των κρατικών θεσμών, κατατάσσεται πολύ υψηλά στη λίστα τους με τα προβλήματα προς συζήτηση.
Οι απαντήσεις στο ερώτημα του γιατί κάποια συστήματα δουλεύουν, παράγουν ευημερία στους πολίτες, βασικές υπηρεσίες και θεωρούνται νόμιμα, και άλλα όχι, είναι ευρέως αποδεκτές αυτές τις ημέρες. Φτώχεια, διαφθορά, χαμηλό ποσοστό λογοδοσίας για τους αξιωματούχους και τους άρχοντες, υψηλά ποσοστά γεννήσεων και χαμηλή ανάπτυξη, ανεργία μεταξύ των νέων, καταστροφική ανισότητα, θρησκευτικές διαμάχες και ένα αδύναμο κράτος δικαίου, είναι μερικοί μόνο από τους παράγοντες που θεωρούνται βασικοί παράγοντες στο γιατί καταρρέουν τα κράτη. Ένας ιδιαίτερα συγκεκριμένος παράγοντας για αυτό, θεωρούνται τα ασθενή θεσμικά όργανα.
Αυτό που βρήκα πιο ενδιαφέρον σε αυτή τη συζήτηση στο WEF ωστόσο, ήταν το ερώτημα του γιατί κάποια κράτη ΔΕΝ καταρρέουν, ακόμη κι αν ισχύουν οι περισσότεροι από τους παραπάνω παράγοντες. Αυτό που είναι σχεδόν ακόμη πιο μυστήριο από την κατάρρευση του κράτους, είναι η τεράστια ανθεκτικότητα κάποιων συστημάτων ενάντια σε όλα τα προγνωστικά. Πολλά κράτη στην Αφρική θα βρίσκονται σε αυτή την κατηγορία, όπως και μερικά στον αραβικό κόσμο. Τα πιο αξιοσημείωτα παραδείγματα είναι ίσως η Αίγυπτος και η Αλγερία.
Δεν έχω μελετήσει αυτά τα θέματα (ή τις χώρες) σε βάθος, επομένως αυτό δημιουργεί περισσότερα ερωτήματα από ό,τι δίνει απαντήσεις. Αλλά μου φαίνεται ότι ξεχωρίζει σειρά παραγόντων για την επιβίωση των κρατών. Εδώ είναι αυτά που νομίζω και γιατί είναι σημαντικό.
Ίσως απροσδόκητα, ο νούμερο 1 λόγος στο γιατί επιβιώνουν τα κράτη ενάντια στα προγνωστικά, είναι ο φόβος της αναταραχής. Οι άνθρωποι πολύ συχνά θα δεχθούν ακόμη και πολύ δυσάρεστες οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές καταστάσεις διότι φοβούνται ότι αν επιχειρήσουν να αλλάξουν την κατάσταση, τα πράγματα μπορεί να γίνουν ακόμη χειρότερα. Με άλλα λόγια, ακόμη και αυτοί που έχουν πολύ λίγα, αισθάνονται πως έχουν κάτι να χάσουν. Μετά από τη γαλλική επανάσταση, παρόμοιες εξεγέρσεις, ιδιαίτερα στη Γερμανία, αλλά επίσης και αλλού, είχαν εμποδιστεί από τον φόβο ότι η βιαιότητα της μετεπαναστικής βασιλείας του τρόμου στη Γαλλία, θα μπορούσε να καταποντίσει άλλα μέρη. Ομοίως, οι καταστροφές στη Συρία και στη Λιβύη σήμερα μπορεί να αποτρέπουν άλλους Άραβες από το να βγουν για άλλη μια φορά στους δρόμους.
Από οικονομικής πλευράς, η απόλυτη κατάρρευση του κράτους συχνά αποφεύγεται από εξωτερικές συνεισφορές σε ένα πολιτικό σύστημα. Αυτές θα μπορούσαν να έλθουν με τη μορφή εμβασμάτων, όπως η δυτική βοήθεια, ή ως άμεσες πληρωμές υποστήριξης σε ευάλωτα καθεστώτα από ιδεολογικούς συμμάχους στο εξωτερικό. Οι επενδύσεις της Σαουδικής Αραβίας στην Αίγυπτο αποτελούν ένα παράδειγμα. Τέτοια είναι και η υποστήριξη της ΕΕ στην Μολδαβία, η οποία σε αντίθεση με τον δηλωμένη της σκοπό, δεν φέρνει καμία πολιτική αλλαγή, αλλά παγιώνει το status quo.
Η ικανότητα των κυβερνώντων να πληρώνουν τον πολιτικό συνασπισμό που τους κρατάει στην εξουσία, είναι κλειδί για την επιβίωση του κράτους, όπως έχουν αποδείξει οι Bruce Bueno de Mesquita και Alastair Smith στην θαυμάσια μελέτη τους "Το εγχειρίδιο του δικτάτορα" (The Dictator's Handbook). Εάν το σύστημα το ίδιο δεν παράγει επαρκείς πόρους για να πληρώνει, μπορούν συχνά να τους αντικαταστήσουν με εξωτερικούς πόρους. Γενιές δικτατόρων του τρίτου κόσμου έχουν τελειοποιήσει αυτό το σύστημα της ενοποίησης της εξουσίας και της κρατικής επιβίωσης, στο επίπεδο της προηγμένης πολιτειακής οργάνωσης.
Και τότε ασφαλώς, συχνά η τεράστια δύναμη παίζει ένα ρόλο. Τα συστήματα μπορούν να επιβιώσουν, ακόκη και αν όλοι οι δείκτες υποδηλώνουν κατάρρευση, όταν ένα αποφασισμένο καθεστώς ρίχνει τον όγκο των πόρων που του έχουν απομείνει σε ένα καταπιεστικό σύστημα το οποίο τότε μένει ενωμένο διαφορετικά θα εκραγεί. Ο παράγοντας ο οποίος σε αυτή την περίπτωση κρατά ένα κράτος, είναι ο φόβος, όχι τα λεφτά. Αυτό είναι ίσως η πιο βραχύβια μορφή σταθεροποίησης του ασταθούς. Και πάλι μπορεί να έχει αποτέλεσμα για κάποιο καιρό, όπως αποδεικνύουν τα παραδείγματα της Ανατολικής Γερμανίας και άλλων Κεντρικών ευρωπαϊκών χωρών από τον ψυχρό πόλεμο.
Αλλά ίσως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να κρατηθεί ένα κράτος ενωμένο που στην πραγματικότητα θα έπρεπε να καταρρεύσει, είναι να χρησιμοποιήσει άλλες, μη κρατικές δομές διακυβέρνησης για να σταθεροποιήσει τα συστήματα. Στα κράτη που δεν καταρρέουν, είναι συχνά ολιγαρχικές, φυλετικές, στρατιωτικές ή δομές φατριών που λειτουργούν το σύστημα πίσω από την πρόσοψη των επίσημων (αλλά αδύναμων) κρατικών θεσμικών οργάνων. Τέτοια συστήματα μπορεί να είναι μια βουλή, μια κυβέρνηση, κόμματα, κυβερνητικά τμήματα και όλα τα άλλα τμήματα της σύγχρονης κρατικής υπόστασης. Αλλά οι αποφάσεις λαμβάνονται αλλού. Τα παλαιστινιακά εδάφη και ασφαλώς πολλές φυλετικές εσωτερικές δομές στην Αφρική, είναι παραδείγματα για αυτό.
Τι ακολουθεί μετά από αυτό; Στα επόμενα χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να αναδιοργανώσει εντελώς τις πολιτικές γειτονίας της. Φιλοδοξία είναι όχι μόνο να αποφευχθεί η κρατική κατάρρευση, αλλά να βοηθήσει στη δημιουργία λειτουργικών πολιτικών συστημάτων που μπορούν να αγωνιστούν οικονομικά, να παράσχουν τις απαραίτητες υπηρεσίες, να προστατέψουν τις ατομικές ελευθερίες και να διατηρήσουν την κοινωνική ειρήνη. Για να προωθηθεί αυτή η φιλοδοξία, οι Ευρωπαίοι συχνά κοιτάζουν αποκλειστικά το γιατί καταρρέουν τα κράτη. Με αυτόν τον τρόπο συχνά υποτιμούν και κρίνουν λανθασμένα τους σταθεροποιητικούς παράγοντες στις εύθραυστες κοινωνίες. Αυτοί οι παράγοντες είναι δίκοπο μαχαίρι, από την δυτική σκοπιά. Από τη μια πλευρά αποτρέπουν την πολύ επίφοβη κατάρρευση κρατών και κοινωνιών. Από την άλλη πλευρά, είναι τα κύρια εμπόδια για πιο φιλελεύθερες, δημοκρατικές και βασισμένες στα δικαιώματα κοινωνίες. Είναι φίλοι και εχθροί μαζί.
Εάν οι πολιτικές γειτνίασης της ΕΕ και η μετασχημαστική ατζέντα της Δύσης γενικότερα, θέλουν να πετύχουν, θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουν αυτό το δίλημμα πιο έξυπνα. Μπορεί να ακούγεται αντί-διαισθητικό σε πολλούς, αλλά ένας τρόπος να το κάνουν αυτό είναι να ρίξουν μια πολύ καλή ματιά στους λόγους για τους οποίους δεν καταρρέουν τα κράτη.
(capital)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου